4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 187. Maddesinin Birinci ve İkinci Cümlesinin İptaline İlişkin 28.04.2023 Tarihli Ve 32174 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Anayasa Mahkemesi’nin 22/2/2023 Tarihli 2022/155 E., 2023/38 K. Sayılı Kararı Hk.
4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 187. Maddesinin Birinci ve İkinci Cümlesinin İptaline İlişkin 28.04.2023 Tarihli Ve 32174 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Anayasa Mahkemesi’nin 22/2/2023 Tarihli 2022/155 E., 2023/38 K. Sayılı Kararı Hk.
28.04.2023 tarihli ve 32174 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Anayasa Mahkemesi’nin (“AYM”) 22/02/2023 tarihli ve 2022/155 E., 2023/38 K. sayılı kararı ile 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 187. maddesinin 1. ve 2. cümlelerinin iptaline karar verilmiştir.
- İptali İstenen Kanun Hükmü
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun (“TMK”) 187.maddesinin Anayasa’nın 2., 10., 17., 20., 90. ve 153.maddelerine aykırılığı ileri sürülerek ilgili Kanun hükmünün iptali için İstanbul 8. Aile Mahkemesi tarafından AYM’ye başvuru yapılmıştır.
22/11/2001 tarihli 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 187.Maddesi:
“III. Kadının soyadı
Madde 187- Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir. Daha önce iki soyadı kullanan kadın, bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir.” şeklindedir.
- Başvuru Konusu ve İlk İnceleme
Başvuru gerekçesi olarak; kadının soyadının kimlik ve kişiliğinin bir parçası olması, kadına konan soyadını kullanma sınırlamasının kanunen meşru bir dayanağının olmaması, fakat erkeğin soyadını hayatı boyunca kullanması imkan dahilinde iken bu hakkın kadına tanınmamasının eşitlik ilkesine aykırılık teşkil ettiği iddiaları ileri sürülmüştür.
AYM tarafından gerçekleştirilen ilk inceleme sonucunda; bakılmakta olan davanın konusunun daha önce iki soyadını kullanan davacının bu haktan bir kez daha yararlanma talebine yönelik olmadığını davacının evlenmeden önceki soyadını tek başına kullanmasına izin verilmesi talebine ilişkin olduğundan ötürü, söz konusu ikinci cümlenin bakılmakta olan davada uygulanma imkânı bulunmadığı ve bu yüzden TMK’nın 187. maddesinin;
- Birinci cümlesinin esasının incelenmesine,
- İkinci cümlesinin ise itiraz başvurusunda bulunan Mahkemenin bakmakta olduğu davada uygulanma imkanı bulunmadığından bu cümleye ilişkin başvurunun Mahkemenin yetkisizliği nedeniyle REDDİNE, OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
- AYM’nin Esasa İlişkin Değerlendirmesi
Anayasa Mahkemesi iptal gerekçesinde;
- Soyadını taşımanın kişiliğin ayrılmaz bir parçası olduğu ve bunun bir yükümlülükten ziyade Anayasanın 20.maddesi uyarınca bir hak niteliğinde olduğu,
- Kadın ve erkek arasında öngörülen bu farklı muamelenin eşitlik ilkesine aykırılık teşkil ettiği,
- 4721 sayılı Kanun’un 187.maddesinin uygulanmasının kanunilik ilkesiyle bağdaşmadığını ve ihlale yol açtığı,
- Anayasa’nın 41. maddesinin birinci fıkrasında, Türk toplumunun temeli olduğu belirtilen ailenin toplumsal değerlerin sonraki nesillere aktarılması gibi önemli işlevleri bulunduğu ve aile bireylerinin aynı soyadına sahip olmalarının aile bağlarını koruyacağı, bu sayede ailenin toplumsal işlevini yerine getirmesine katkı sağlayacağı söylenebileceği fakat kadının evlendikten sonra kocasının soyadını almasının ailenin ortak bir soyadına sahip olmasını mümkün kılan tek seçenek olmadığı,
- Bu bağlamda eşlere içlerinden birinin soyadını veya bunun dışında bir adı ortak soyadı olarak belirleme imkânının tanınması ya da ortak soyadının eşlerin evlenmeden önceki soyadlarının birleşimden oluşacağının öngörülmesinin de mümkün olduğu ve kadının evlendikten sonra eşinin soyadını alması durumunun ailenin ortak bir soyadına sahip olmasını mümkün kılan tek seçenek olmadığı,
- Aile bağlarının korunarak güçlendirilmesi gayesininde bu farklı muamelenin makul sebebi olarak kabul edilmesinin mümkün olmadığı ve aile bağlarını korumanının herhangi bir zorunlu unsur olmadığı eşlerin ortak soyadı taşımalarının aile bağlarını koruyacağının söylenemeyeceği,
- Kadının evlenmeden önceki soyadını evlendikten sonra kullanamamasının hak ihlaline sebep olduğunu ve bu hakkın erkeklere hali hazırda tanınıyor olmasının nesnel ve makul bir sebebe dayanmaması sebebiyle eşitlik ilkesiyle bağdaşmadığı, sonucuna ulaşılmıştır.
- İptalin Diğer Kurallara Etkisi
6216 sayılı Kanun’un 43. maddesinin (4) numaralı fıkrası;“(4) Başvuru, kanunun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün sadece belirli madde veya hükümleri aleyhine yapılmış olup da, bu madde veya hükümlerin iptali kanunun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün diğer bazı hükümlerinin veya tamamının uygulanamaması sonucunu doğuruyorsa, keyfiyeti gerekçesinde belirtmek şartıyla Mahkeme, uygulama kabiliyeti kalmayan kanunun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün bahis konusu öteki hükümlerinin veya tümünün iptaline karar verebilir.” şeklindedir.
İlgili düzenleme ile Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’nün belirli kurallarının iptalinin, diğer kurallarının veya tümünün uygulanmaması sonucunu doğurması halinde bunların da Anayasa Mahkemesince iptaline karar verilebileceğine ilişkindir.
Bu kapsamda Anayasa Mahkemesince 22/11/2001 tarihli 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 187. Maddesinin birinci cümlesinin Anayasa’ya aykırı olduğu gerekçesi ile iptali karşısında aynı maddenin ikinci cümlesinin uygulama imkanı bulunmadığından 4721 sayılı Kanun’un 187. Maddesinin ikinci cümlesinin de 6216 sayılı Kanun’un 43. maddesinin (4) numaralı fıkrası gereğince İPTALİNE karar verilmiştir.
- Karşı Oy
Karara karşı karşıoy kullanan üyelerin itiraz gerekçelerinde ise; kadının evlenmekle kocasının soyadını almasının cinsiyet ayrımına dayanan bir farklılaşma yarattığı savının yerinde olmadığı, kadın ile erkeğin yaradılış olarak eşit olmadığını, söz konusu gerekçelerle yasa koyucunun takdir yetkisi kapsamında aile soyadı olarak kocanın soyadına öncelik verilmesinin eşitlik ilkesine aykırılık oluşturmadığı ileri sürülmüştür.
Resmi Gazetede yayımlanmasından 9 ay sonra yürürlüğe girecek olan bu kararın, kadın hakları bağlamında uzun süredir beklenen köklü bir değişiklik ve kadın erkek eşitliğinin sağlanmasında oldukça önemli olduğu değerlendirilmektedir.
Saygılarımızla,
Tunca Avukatlık Ortaklığı
