Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımına İlişkin Yapılan Mevzuat Düzenlemeleri Hk.
20.04.2023 tarihli Resmi Gazete kapsamında, “Türk Gıda Kodeksi Beslenme Beyanları Yönetmeliği”, “Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmelik”, “Sağlık Beyanı İle Satışa Sunulan Ürünlerin Sağlık Beyanları Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” yayımlanmıştır.
Bilindiği üzere, özellikle pandemi dönemiyle birlikte tüketici tarafından kullanımı oldukça artan takviye edici gıdalara yönelik yapılan tanıtım ve reklamlarda birçok hukuka aykırı beyan, ifade ve görsellerin kullanımına yer verilmektedir. Bu yolla tüketici, ürünün verim ve performansına yönelik yanılgıya düşürülmekle birlikte, bilinçsiz bir şekilde takviye edici kullanımına teşvik de edilmekte daha açık ifadeyle yanıltılmaktadır.
Her ne kadar, Reklam Kurulu tarafından tesis edilen kararlar aracılığıyla takviye edici gıdalara yönelik yapılan tanıtım/reklam vs. faaliyetlerde uyulması gereken hususlar belirlenmeye ve bir çerçeve oluşturulmaya çalışılmışsa da bu husus, gün geçtikçe artan bilinçsiz tüketim karşısında yürürlükte bulunan mevzuat düzenlemelerinin güncellenmesi zorunluluğunu doğurmuştur.
İşbu bilgi notu kapsamında gıda ve takviye edici gıdalara yönelik yapılan tanıtım ve reklamlarda kullanılan beyan, ifade ve görsel kullanımına ilişkin 20.04.2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren yeni mevzuat düzenlemeleri ele alınmıştır.
Hâlihazırda yürürlükte bulunan çeşitli kanun, yönetmelik ve kılavuz hükümlerine ek olarak 20.04.2023 tarihli Resmi Gazete kapsamında yayımlanan Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmeliğinde, gıda ve takviye edici gıdalara yönelik kullanılacak beyanlar ve bunların genel sınırı çizilmiş ve yine bu ürünlere ilişkin her türlü tanıtım vs. faaliyetinin çerçevesinin oluşturulduğu görülmektedir. Yönetmelik kapsamında:
Yönetmeliğe göre sağlık beyanı, ortalama tüketicinin beyanda belirtilen yararlı etkiyi kolayca anlayabileceği şekilde olmalıdır.
Yönetmelik kapsamında sağlık beyanlarının, aşağıdaki bilgilerin ürün etiketinde veya etiketin olmadığı durumlarda ürünün sunum ve reklamında yer alması koşuluyla kullanılabileceği ifade edilmiştir:
Yönetmelik uyarınca,
Ayrıca kullanılan sağlık beyanı ifadelerinin yerine anlamını değiştirmeyecek ve güçlendirmeyecek şekilde eşdeğer ifadelerin kullanılmasının ilgili kılavuz hükümlerine göre belirleneceği; ilgili kılavuz eklerinde yer alan sağlık beyanlarının, halk sağlığı açısından gerekli görülen durumlarda tekrar değerlendirilebileceği ve değerlendirme sonucuna göre sağlık beyanında değişiklik yapılabileceği ve sağlık beyanı kullanımının askıya alınabileceği veya iptal edilebileceği belirtilmiştir.
Askı veya iptal kararı sonrası hâlihazırda söz konusu sağlık beyanını kullanan ürünlerin durumu ise Yönetmeliğe göre beyan bazında değerlendirilecektir ve tarafların karar karşı tebliğinden itibaren 30 gün içinde itiraz etme hakkı bulunmaktadır.
Yönetmelikte, beşeri tıbbi ürün, tıbbi cihaz ve özel tıbbi amaçlı gıda ile aynı ismi taşıyan ürünlerde sağlık beyanı kullanılamayacağı belirtilmiştir. Gerekli olduğu durumlarda beşeri tıbbi ürün, tıbbi cihaz ve özel tıbbi amaçlı gıda ile benzer ismi taşıyan ürünlerde sağlık beyanı kullanımı da Kurum tarafından sınırlandırılabilecektir.
Günümüzde takviye edici gıdaların özellikle hastalığı önleyici etkisinin bulunduğu yönünde sıklıkla tanıtımı/reklamı yapıldığı bir gerçektir. Nitekim mezkûr Yönetmeliğe “hastalık riskinin azaltılmasına ilişkin beyan” tabirinin eklendiği ve bu konuya ilişkin özel düzenleme yapıldığı görülmektedir.
Şöyle ki, tüketiminin, insan hastalığına neden olan risk faktörünü önemli ölçüde azalttığını belirten, ileri süren veya ima eden herhangi bir sağlık beyanı olarak tanımlanan hastalık riskinin azaltılmasına, çocukların gelişimi ve sağlığına ilişkin beyanların, bu Yönetmelik ve ilgili kılavuzda yer alan hükümlere uygun olması şartıyla Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliğinin “Özel beslenme amaçlı gıdalar ile ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, gıdanın bir hastalığı önleme, tedavi etme veya iyileştirme özelliğine sahip olduğuna dair bilgilendirme yapılamaz, bu tür özelliklere atıfta bulunulamaz.” şeklindeki 7/3 maddesine bakılmaksızın kullanılabileceği ifade edilmiştir.
Hastalık riskinin azaltılmasına ilişkin sağlık beyanları için ek olarak, üründe kullanılan sağlık beyanında atıf yapılan hastalığın çoklu risk faktörlerinin olduğunu ve bu risk faktörlerinden birini değiştirmenin yararlı bir etkisinin olabileceği veya olmayabileceğini belirten bir ifade yer alması gerektiği de belirtilmiştir.
İlgili kılavuzun eklerinde yer alan hastalık riskinin azaltılmasına, çocukların gelişimi ve sağlığına ilişkin beyanlar dışındaki sağlık beyanları;
Yönetmelik uyarınca ürünlerde sağlık beyanı kullanılabilmesi için sağlanması gereken koşullar şu şekildedir:
Yine Yönetmeliğe göre, günlük miktarı üzerinden sağlık beyanı kullanılan ürün, beyan edilen etkiyi günlük normal olarak tüketilmesi beklenen miktarlarda göstermelidir. Gerektiğinde bu miktarlar Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenecektir.
Son olarak Yönetmelik kapsamında,
Gıda işletmecisinin sağlık beyanı kullanımı kapsamındaki sorumluluğuna ilişkin de Yönetmelikte düzenlemeler yapılmış olup,
Yönetmelik hükümlerine uymayanlar hakkında 14/5/1928 tarihli ve 1262 sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ile ilgili mevzuat hükümleri uygulanacaktır.
Yönetmelik dâhilinde ticari marka, firma ve ürün ismi kullanımının da sınırlandırıldığı görülmektedir. Nitekim Yönetmeliğe göre, bu Yönetmelik ve ilgili kılavuz hükümlerine göre sağlık beyanı kullanılması uygun olan ürünlerde, kullanılan sağlık beyanı ile ilişkili ve sınırlı olması şartıyla ticari markası, ürün ismi, firma ismi ve logosu veya etiket görselleri sağlık beyanı içerebilecektir. Sorumluluk gıda işletmecisinde olmak üzere bu kullanım için başvuru yapılmasına gerek yoktur. Ancak ürünlerinde sağlık beyanı kullanmayan ve bu Yönetmeliğin yayım tarihinden önce kurulmuş firmalara ait sağlık beyanı içeren isim ve logoların ise Kurum tarafından uygun bulunması koşuluyla kullanılabileceği öngörülmüştür.
Son olarak, mevcut ürünlerin durumuna ilişkinse Yönetmeliğin Geçici maddesi uyarınca, 20.04.2023 tarihinden önce üretilmiş ve piyasaya arz edilmiş olan ve 26/1/2017 tarihli ve 29960 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan mülga Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği doğrultusunda sağlık beyanı kullanılan ancak bu Yönetmelik ve ilgili kılavuz hükümlerinde belirtilen koşulları sağlamayan ürünlerin etiketinde 31/12/2024 tarihine kadar ilgili sağlık beyanının kullanılabileceği ifade edilmiştir.
20.04.2023 tarihinden önce üretilmiş ancak piyasaya arz edilmemiş ve mülga Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği doğrultusunda sağlık beyanı kullanılan ancak bu Yönetmelik ve ilgili kılavuz hükümlerinde belirtilen koşulları sağlamayan ürünlerin ise 20.04.2023 tarihinden itibaren üç ay içerisinde etiketlerinde mülga Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliğine uygun olarak sağlık beyanı ile piyasaya arz edilebileceği ve 31/12/2024 tarihine kadar ilgili sağlık beyanının kullanılabileceği ifade edilmiştir.
Söz konusu Yönetmelik düzenlemeleri 20.04.2023 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiştir.
Son tüketiciye ve toplu tüketim yerlerine arz edilen gıda hakkında bilgilendirme mevzuatı kapsamında etiketlenmesinde, sunumunda veya reklamında kullanılan beslenme beyanlarına ilişkin kuralları kapsamak üzere yayımlanan Yönetmelik uyarınca,
Bir gıdanın etiketlenmesinde, sunumunda veya reklamında yer alan ve bir beslenme beyanı olarak yorumlanabilecek ticari marka veya özel ismin ise bu Yönetmelikte yer alan ilgili beslenme beyanı koşullarının karşılanması ve ilgili beyanın da yapılması şartıyla kullanılabileceği belirtilmiştir.
Yönetmeliğe göre, beslenme beyanlarının kullanımına sadece, ortalama tüketicinin beyanda belirtilen yararlı etkileri anlayabilmesi koşuluyla izin verilecektir ve kullanım talimatına göre tüketime hazır hale getirilen gıdayı esas alacak şekilde yapılacaktır.
Yönetmelik kapsamında beslenme beyanlarında belirtilen etkiye yönelik olarak bilimsel doğrulamanın da varlığı aranmaktadır. Bu doğrultuda, beslenme beyanlarının genel kabul görmüş bilimsel kanıtlara dayanacağı ve bunlarla doğrulanacağı; beslenme beyanı yapan gıda işletmecisinin yaptığı beyanın bu Yönetmeliğe uygunluğunu kanıtlamak zorunda olduğu ifade edilmiştir.
Ayrıca markaya özgü olmayan gıdaya ilişkin genel reklam veya tanıtımlar hariç olmak üzere, beslenme beyanı yapılan ürünlerde beslenme bildirimi zorunlu tutulmuştur. Takviye edici gıdalar için beslenme bildirimi, ilgili gıda kodeksi hükümlerine uygun olarak yapılacaktır.
Gıdaların etiketi, tanıtımı veya reklâmında, sadece Yönetmelik Ek-1’de yer alan Beslenme Beyanları[1], koşullarına uygun olmak kaydı ile yer alabilecektir.
En son yayımlanan güncel Reklam Kurulu kararları ile de sabit olduğu üzere, gıdaların tanıtım/reklamlarında “doğal” ibaresinin kullanımı bilimsel olarak ispata dayandırılmakta ve özellikle “%100 doğal” gibi benzer nitelikteki ürünler arasında haksız rekabet teşkil eder ibarelerin kullanımına izin verilmemekteydi. Yönetmelikte bu konuya ilişkin de düzenleme yapılmış olmakla, bir gıda, beslenme beyanı yapabilme koşullarını doğal bileşiminde bulunan bir besin öğesi veya diğer öğe ile karşılıyorsa, beslenme beyanının önüne “doğal olarak/doğal” ibaresi eklenebileceği ifade edilmiştir.
Son olarak Yönetmelik doğrultusunda, karşılaştırmalı beslenme beyanının ise ürün çeşitliliği de dikkate alınarak sadece aynı kategorideki aynı ürün adına sahip gıdalar arasında yapılabileceği; Ek-1’de yer alan Beslenme Beyanları ve Beyan Koşullarında sadece artırılmış veya azaltılmış olanlar için karşılaştırmalı beslenme beyanı yapılabileceği ifade edilmiştir.
Yönetmeliğe göre karşılaştırmalı beslenme beyanları, söz konusu gıdanın bileşimini, diğer markalara ait gıdalar da dâhil olmak üzere, beslenme beyanı bulundurmalarına izin verilmeyen aynı kategorideki gıdalarla karşılaştırılacak şekilde yapılacaktır.
26/1/2017 tarihli ve 29960 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır.
Söz konusu Yönetmelik hükümleri 20.04.2023 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Bir önceki başlıklar altında izah edilen sağlık beyanı kullanımına ilişkin getirilen yeni mevzuat düzenlemeleri doğrultusunda Sağlık Beyanı İle Satışa Sunulan Ürünlerin Sağlık Beyanları Hakkında Yönetmelikte de değişiklik yapılmıştır.
Bu kapsamda, bir ürüne sağlık beyanı izni almak isteyen gerçek veya tüzel kişi, aşağıdaki belgelerle birlikte Kuruma başvuru yapılacağına ilişkin madde düzenlemeleri (madde 8 ve 9) yürürlükten kaldırılmıştır.
Aynı şekilde ürün sahibinin sorumluluğuna ilişkin madde hükmü de Yönetmelikten çıkarılmıştır.
Görülmektedir ki, ürün sahibinin sorumluluğu kaldırılarak; sağlık beyanı kullanımına ilişkin “Türk Gıda Kodeksi Beslenme Beyanları Yönetmeliği”, “Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmelik” hükümleri uyarınca düzenlenen gıda işletmecisinin sorumluluğu hususu getirilmiştir.
Son olarak, gıda ve gıda takviyelerine ilişkin tanıtımlara yönelik madde kapsamında yapılan düzenleme ile de gıda ve takviye edici gıdalarda, 20/4/2023 tarihli ve 32169 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmeliğe aykırı sağlık beyanı kullanılması halinde Kurumun ürünün piyasaya arzını durdurma, toplama, toplatma, imha iş ve işlemlerini yapacağı veya yaptıracağı ifade edilmiştir.
Saygılarımızla,
Tunca Avukatlık Ortaklığı
[1] Bkz. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/04/20230420-2-1.pdf